حصول تاب آوری در پروژه های ساختمان

به گزارش صدای بورس، تاب آوری ساختمان در برابر زلزله به توانایی برای جذب تغییر و اختلال یا هدف حداقل سازی تلفات جانی و امکان سرویس دهی ساختمان پس از رخداد زلزله اطلاق میشود در این تعریف مقوله امکان  سرویس دهی پس از رخداد زلزله بسیار حایز اهمیت است و توجه پژوهشگران اهل حرفه و دولتمردان را به خود جلب کرده است. اگر بخواهیم تاب آوری به صورت گسترده در ساختمانهای سطح کشور لحاظ شود باید نظامی منسجم و فراگیر بر ساخت و ساز ما حاکم و ناظر باشد.

در اینجا این پرسش اساسی مطرح می شود که آیا مجموعه مقررات موجود حوزه ساختمان و وجود دستگاههای متولی اجرای آن نظیر سازمان نظام مهندسی ،ساختمان شهرداریها و دهیاریها برای تامین کفایت میکند؟ اگر بخواهیم صادقانه پاسخ دهیم جواب "خیر" ..است زیرا که قوانین و مقررات موجود ضمن به روز و درست بودن مجموعه ساخت و ساز را به سمت صنعتی سازی هدایت نمیکند؛ حال آنکه برای حصول کیفیت مناسب و نیز تاب آوری در ساختمان صنعتی سازی که کنترل و نظارت بر کیفیت را تسهیل میکند ضروری است. قابلیت برنامه ریزی اندازه گیری، کنترل و هدایت فعالیتهای ،ساخت از جمله ویژگیهای صنعتی سازی است. با نظم و تمرکزی که از صنعتی سازی حاصل میشود امکان تاب آوری ساختمانها افزایش می یابد. مهندس محمدرضا انصاری در این نوشتار سعی بر روشن کردن این معقوله دارد؛

ساخت و سازها در دو حوزه ی مجرای انبوه سازی و ساخت و ساز متداول شهری و روستایی که به غیرانبوه سازی شهرت یافته است اتفاق می افتد. در ایران حجم انبوه سازی در پربارترین دوره آن حدود ۱۰٪ حجم کل ساخت و ساز بوده و مابقی ۹۰ را غیر انبوه سازی تشکیل داده است. به طور میانگین می توان گفت که ۹۵٪ حجم ساخت و ساز را غیر انبوه سازی تشکیل می دهد و اقدام برای تاب آورسازی این حجم بزرگ در سطح کشور، بسیار تعیین کننده
است.
راهکار صنعتی سازی در حوزه غیرانبوه الزام استاندارد ابعادی و طراحی بر اساس اندازه های مدولار است که قابلیت ساخت کارخانه ای اجرا و عناصر ساختمان را فراهم میکند و لذا قابلیت کنترل کیفی را ایجاد می کند. مدولارسازی به این معنی است که مدولی تعریف و ابعاد به اندازه مضربی از آن مدول کم و زیاد می شود. برای مثال عرض درها از ۷۰ سانتی متر شروع و ۱۰ سانتی متر ۱۰ سانتی متر اضافه شود تا به ۱۱۰ سانتی متر برسد این ۱۰ سانتی متر همان مدول است. در نتیجه دری با عرض ۷۴ سانتی متر وجود ندارد. از این رو برای نصب لازم نیست که نجار پای کار باشد و فقط حضور یک کارگر دوره دیده برای نصب کفایت می.کند الزام به داشتن استاندارد ابعادی و نیز مدولار ،بودن باعث افزایش تقاضای اقلام کارخانه ای در بازار میشود. در نتیجه مهندسان میدانند که باید یکی از آن تولیدات مدولار کارخانه ای را که کیفیت مناسبی دارد انتخاب کنند و نصابها هم به سهولت آن را نصب میکنند نصب این اقلام پیش ساخته کارخانه ای را نه استادکارها، بلکه افرادی انجام میدهند که فقط با گذارندن یک دوره کوتاه مهارت لازم را کسب کرده و مدرک متناظر با آن را دریافت کردهاند این تکنسینهای دوره دیده هستند که اجرای مطلوب را تضمین میکنند و تاب آوری پیش بینی شده در طراحی را محقق می سازند.
در انبوه سازی ها کل ساختمان یا بخشی از آن طبقه و یا مجموعه ای از واحدها) تکرار میشوند و بنابراین میتوان حتی در یک جزیره دور افتاده و با زیر ساخت و رشد یافتگی صنعتی کم یکی از روشهای انبوه سازی را با توجه به مقتضیات ،پروژه مقاومت و پایداری سازهای مورد انتظار، صرفه اقتصادی و سهولت اجراء انتخاب و به روش صنعتی اقدام به انبوه سازی کرد.

پیش نیاز صنعتی سازی در انبوه سازی استفاده از روش Design and Build است که از ترکیب طرح و ساخت برای معادل فارسی آن استفاده شده است. همچنین برای انسجام بخشی به فعالیتها نیاز به اعمال مدیریت یکپارچه
است. در ادامه این دو الزام اساسی تشریح میشود.
در روش طرح و ساخت مدیریت طرح و ساخت برعهده مجموعه واحدی است طراحی با لحاظ کردن نظرات ،مجری به منظور کاهش خطاها و در نتیجه افزایش کیفیت سرعت و ایمنی فعالیتها انجام می شود. تاکید می شود مفهوم کاربرد روش طرح و ساخت این نیست که طراح و سازنده با ادغام شوند؛ بلکه میتوانند جدا از هم باشند؛ اما ارتباط تعریف شده ای دارند که این ارتباط مادر مهندسی ارزش است و به کمک آن، درصد قابل توجهی صرفه جویی اقتصادی ایجاد می شود در شیوه های دیگر ساخت، اگر هدف مهندسی ارزش باشد ولی طراح و مجری با هم کار طراحی را انجام ندهند این هدف تحقق نخواهد یافت با اتخاذ روش طرح و ساخت امکان کاربرد روشهای نوآورانه و فناوریهای خاص در دسترس و با صرفه اقتصادی که منجر به تحقق تاب آوری مورد انتظار میشود، فراهم می شود.

از جمله این روش ها انواع میراگرها و جداسازهای لرزه ای است که نخستین بار در کوبه ژاپن بکار رفت و پس از ملاحظه نتایج شگرف آن در تاب آوری زلزله کوبه در سایر نقاط ژاپن و نیز سراسر جهان مورد استقبال و استفاده گسترده قرار گرفت. انتظاری که از صنعتی شدن ساختمان میرود این است که کیفیت کار در همه زمینه ها بالا رود و برای اجزای مشابه یکسان شود؛ همچنین بهره وری منابع و سرعت افزایش یابد از این رو بهره وری منابع افزایش سرعت بهبود و یکسان سازی سطح کیفیت سه معیار عمده صنعتی سازی است که حتی عدم رعایت یکی موجب غیر صنعتی شدن پروژه می شود.

در انبوه سازی صنعتی برای دستیابی توام به معیارهای سه گانه صنعتی سازی سرعت، کیفیت و بهره وری باید هر یک از کارکنان بدانند کی کجا و با چه ابزاری، چه کاری را انجام دهند. هرگونه اخلالی در این روند موجب انحراف از صنعتی سازی می شود. از همین رو مدیریت یکپارچه از ضروریات انبوه سازی صنعتی است. مدیریت کیفیت فراگیر باید به مانند چتری روی بخشهای مختلف پروژه نظیر کنترل کیفیت ،مهندسی مهندسی ،میدانی دفتر فنی و بهداشت، ایمنی و محیط زیست فعال شود و نقش ارتباط دهنده و هماهنگ کننده میان آنها وه را بازی کند. بدین مفهوم که اگر واحد کنترل کیفیت با موارد تکرار شونده در نقص کیفیت مواجه شود آنها را گزارش کند و مدیریت کیفیت فراگیر این موارد را برای تحلیل به دفتر فنی ارجاع دهد.

اگر مشکل از جزییات اجرایی آن باشد از واحد مهندسی بخواهد که در طراحی خود تجدید نظر کند یا آن را تکمیل کند؛ یا ممکن است مشکل ناشی از کیفیت مصالح باشد که در آن صورت مدیریت کیفیت فراگیر آن را به واحد تدارکات ارجاع دهد. حتی در مواردی ممکن است گروه اجرایی نسبت به هزینه زیاد اجرا اشکال گیرد که در این صورت از واحد مهندسی خواسته میشود طراحی را بازبینی کرده یا بخشی از ساخت را به صورت پیش سازی منظور کند. بدین ترتیب با اعمال مدیریت کیفیت فراگیر می توان از اجرای تاب آوری پیش بینی شده در طراحی با کیفیتی مطلوب، اطمینان حاصل کرد.
نکته مهم دیگر برای تاب آور سازی ساختمان ها در سراسر کشور، سرعت است. نظر به اینکه کشور ما در منطقه زلزله خیر قرار دارد و تاکنون حوادث دردناک بسیاری را در اثر زلزله به خود دیده است تامین تاب آوری ساختمانها در اولویت قرار می گیرد به عبارت دیگر باید به سرعت حصول تاب آوری ساختمان ها در سطح کشور افزوده شود راهکار این موضوع به صورت سیستمی جز با صنعتی سازی ساختمان میسر نیست. زیرا سرعت یکی از مولفه های صنعتی سازی است. سرعت در حوزه غیر انبوه با پیش ساخته سازی در کارخانه و نصب سریع در محل توسط تکنسین دوره دیده به اوج خود می رسد در انبوه سازی با استفاده از روش طرح و ساخت زمان بازبینی نقشه ها کمینه می شود و با وجود مدیریت کیفیت فراگیر دست اندازها و عوامل وقفه به حداقل و روانی کار به اوج خود میرسد همچنین در ساختمان های صنعتی سازه دستگاههای نظارتی فقط لازم است با کنترل فرآیندها، تایید کننده تحقق مقررات و استانداردها باشند. بدین ترتیب است که ظرفیت نظارتی آنها افزایش میباید از این رو با فراگیری صنعتی سازی ساختمان در کشور، در مدت زمان کمتری امکان حصول تاب آوری ساختمان ها در سراسر کشور فراهم می شود.
برای تاب آوری سراسری ساختمانها در ایران به منابع قابل توجهی نیاز است. نیک میدانیم که منابع کشور به ویژه منبع مالی با محدودیتهای اساسی روبرو است. از این رو بهره وری منابع میتواند به عنوان راهکار اساسی این معضل مطرح شود بهره وری که حاصل ترکیب بهینه و موزون منابع و زمان است از ویژگیهای بارز ساخت و ساز صنعتی است. به عبارت بهتر اگر بخواهیم تاب آوری سراسری در کشور را تحقق بخشیم، جز با صنعتی سازی نخواهیم توانست با منابع محدودی در اختیار داریم به نتیجه برسیم.

سه مانع عمده در مسیر تاب آوری سازی ساختمانها عبارتند از: تعجیل، عادت به روشهای متعارف و فقدان فهرست بهای ویژه روشها و فناوریهای جدید که در ادامه بررسی می شوند:
سرعت حاصل کاهش خطاست؛ در حالی که تعجیل گسترش خطا را تشدید میکند. تعجیل به صورت مستقل به عنوان مانعی برای تاب آوری ساختمان ذکر میشود تا اهمیت آن برای فعالان این عرصه مشخص شود. مراحل مختلفی شامل فکر کردن تعیین روش و ابزار کار سازمان دهی و برنامه ریزی منابع باید جملگی با رعایت ترتیب انجام گیرد تا بتوان شاهد تحقق تاب آوری ساختمانها در کشور بود.
عادت به روشهای متعارف همان گرایشی در انسانهاست که منجر به مقاومت در برابر روشهای جدید میشود همیشه برای اینکه چیز جدیدی جایگزین عادت گذشته شود به وقت توجه و سرمایه نیاز دارد.

فقدان فهرست بهای ویژه روشها و فناوریهای جدید موجب شده است که انعطاف کافی برای پذیرش آنها در نظام قیمت گذاری محصول و خدمات ساختمانی وجود نداشته باشد؛ در نتیجه ریسک پیمانکاران برای کاربرد شیوه های جدید در طراحی و ساخت افزایش یابد.